Een praktijkboek voor iedereen die professioneel werk maakt van communicatie bij de overheid. Ook als tweede beroep. En dus voor iedere bestuurder en ambtenaar die waarde hecht aan tijdig, open en eerlijk contact.
Corine Hoppenbrouwers en Guido Rijnja
ISBN 9789024472789
Boom
Burgers zijn meer dan klanten, bestuurders meer dan managers en ambtenaren meer dan uitvoerders. Wie de overheidspraktijk kent, weet hoe weerbarstig dat is. Overheden verdelen voortdurend schaarse ruimte, tijd en middelen, bijna altijd met ongemak, dilemma’s en betwijfeld vertrouwen tot gevolg. Waar de een wint, voelt de ander zich verliezer. Hoe hard je ook werkt: het is zelden voor iedereen goed. Juist in die context zoeken overheidscommunicatieprofessionals dagelijks naar manieren om te communiceren over het onmogelijke, het ondankbare en het onmisbare. Die zoektocht staat centraal in Overheidscommunicatie voor professionals.
Vertrouwen begint bij betrouwbaarheid
Vertrouwen in de overheid begint bij betrouwbaar handelen: doet de overheid wat ze belooft, is ze open over keuzes, erkent ze fouten? Communicatie vormt de basis van dat handelen. In Overheidscommunicatie voor professionals brengen wij ervaringen, inzichten en reflecties samen, aangevuld met nieuwe instrumenten, praktijkvoorbeelden en do’s en don’ts. We laten zien hoe communicatieprofessionals verantwoordelijkheid nemen voor maatschappelijke opgaven die geen eenduidige oplossingen kennen. Werken in een democratische context vraagt onderhoud: tegenspraak tevoorschijn luisteren, ruimte creëren voor gesprek en duidelijkheid bieden: wat kan wel? Die voortdurende zoektocht maakt overheidscommunicatie bijzonder.
Handvat voor professionals, bestuurders en beleidsmakers
Ons boek is gestoeld op vele jaren ervaring en een stevige combinatie van theorie en praktijk. We beschrijven waar het vak vandaan komt, waar het nu staat en waar het naartoe beweegt. Met voorbeelden uit alle bestuurslagen en beleidsterreinen wordt duidelijk hoe communicatiewerk steeds belangrijker is voor het functioneren van onze democratie. We schreven dit boek voor de dappere professionals die dagelijks aan de lat staan voor deze complexe opgaven, die in de storm durven staan en volhouden. Het boek biedt ook houvast voor bestuurders, beleidsmakers en dienstverleners die communicatie (nog) beter willen begrijpen en benutten.
Overheidscommunicatie voor professionals opent drie deuren: overheid, communicatie en professional:
Overheid vormt de unieke context van het vakgebied. In deel 1 komt aan bod wat de overheid bijzonder maakt en onderscheidt van andere branches of organisaties. Wat vraagt het eigene van het openbaar bestuur van bestuurders en ambtenaren en wat is voorhanden om in die specifieke en vaak zo omstreden context op een passende manier contact te maken?
Communicatie ontwikkelde zich van een aparte discipline tot een onderdeel van het doen en (niet onbelangrijk!) laten van bestuurders en ambtenaren die dagelijks contact maken over maatschappelijke opgaven en over de afwegingen, keuzes en wat daaruit volgt. ‘Betekenis’ is een sleutelbegrip: de kunst om te verstaan wat er bij veranderingen voor mensen écht toe doet. Deel 2 behandelt wat overheidscommunicatie bij uitstek vraagt – en te bieden heeft.
Professional staat voor de ambachtsman of -vrouw die investeert in ontwikkeling van het communicatiewerk bij zichzelf en anderen. Om de specifieke context van overheid te verstaan. Om begrepen te worden, ook als het soms niet te vatten is wat er gebeurt. Om meer dan middelen te maken: alles begint bij verantwoordelijkheid nemen, staan voor je zaak en daar trots op zijn. Met alle ongemak van dien. Daarover gaat deel 3.
Vakidioten als we zijn, verzorgen we – naast ons ‘echte’ werk – al vele jaren optredens voor vakgenoten, bestuurders en beleidsteams, workshops, lessen, trainingen, lezingen, webinars en seminars. En steeds opnieuw komt dezelfde vraag voorbij: “Wat een boeiend vakgebied, kun je me een boek aanraden dat overzicht biedt en de actuele stand van overheidscommunicatie beschrijft?” En telkens moeten we het antwoord schuldig blijven. Dat boek bestond in onze ogen niet.
Tot een zeer gewaardeerde vakgenoot zei: “Waarom schrijven jullie dat boek niet zelf? Jullie hebben er de ervaring, het overzicht en het vakmanschap voor.” Hij had gelijk. Ieder hebben we meer dan veertig jaar ervaring in alle uithoeken van het vak: onze loopbanen leidden langs gemeenten, waterschappen, regio’s, provincies, ministeries en veel uiteenlopende overheidsorganisaties. We werkten in verschillende rollen als leidinggevende, adviseur, begeleider, sparringpartner en als ontwikkelaar van producten, instrumenten en opleidingen. We kennen de praktijk én de theorie, de dilemma’s én de doorbraken. In diezelfde periode zagen we een quote van Omdenken die ons verder aanspoorde:
“Als wij het niet doen, wie dan wel?
Als we het nu niet doen, wanneer dan wel?”
Die raakte de kern. We besloten de handschoen op te pakken – of beter: de laptop open te klappen – en te beginnen.
De eerste opzet dateert van maart 2023: wat het boek moest worden, welke thema’s erin thuishoorden en welke toon we wilden treffen. Met dat concept stapten we naar Boom uitgevers. Hun reactie was direct positief: dit boek moest er komen. Hun enthousiasme gaf energie, maar toen begon het echte werk. Overheidscommunicatie is een breed en weerbarstig vakgebied, en het vinden van een goede afbakening en logische ordening vergde veel tijd. We spraken elkaar haast dagelijks – persoonlijk met koffie (en steeds iets lekkers erbij!), telefonisch of beeldbellen – en stuurden elkaar van alles: van vergezichten tot praktische planningen en van theoretische beschouwingen tot cases die precies illustreerden wat we wilden vertellen.
De reactie van Boom was meteen positief: dit boek moest er komen.
Meedelen staat voor de eerste en oudste zorg in het vak: het recht van de burger op en de verplichting van de overheid tot informatie.
Meenemen komt naar voren vanwege de brede maatschappelijke behoefte aan wederkerig contact, dialoog.
Motiveren duidt op het benutten van sociaalpsychologische inzichten om mensen te bewegen tot gewenst gedrag.
Markeren verwijst naar herkenbaar profileren van de organisatie en – even onmiskenbaar als omstreden – personen in een politiek-bestuurlijke omgeving.
Verantwoorden verwijst naar de onderbouwing van keuzes, beslissingen en uitgaven.
Die driedeling gaf ons rust en overzicht: het echte werk kon nu beginnen. Hoewel we verschillende mensen zijn, met andere achtergronden, meningen en invalshoeken, verstonden we elkaar goed en vulden we elkaar perfect aan. Nu het boek er ligt weten we niet meer wie wat oorspronkelijk schreef. Het is echt een boek van ons samen geworden, een boek dat er anders uit zou zien als de één of de ander het alleen geschreven had.
“Perfectie is de vijand van het goede”
Die volkswijsheid sterkte ons in het lef om dit boek af te leveren. Alhoewel we tevreden zijn, is het boek dat er nu ligt niet het eindpunt, maar eerder de start van een dialoog met vakgenoten. Overheidscommunicatie is een vak met illustere voorgangers, briljante beroepsbeoefenaren, theoretische fijnslijpers, onorthodoxe probleemoplossers en praktische doeners. En ook een vak dat elke dag nieuwe inzichten geeft en nooit af is.
Daarom nodigen we ieder die zich aangespoord voelt van harte uit om mee te denken, te reageren en aan te vullen. Wat mis je? Wat zie jij anders? Welke inzichten verdienen meer aandacht? Met die gesprekken hopen we het vak verder te ontwikkelen en – in een volgende editie – samen te bouwen aan een nog rijkere en completere basis.
Dit boek is een startpunt voor reflectie, dialoog en uitwisseling met vakgenoten.
Bestel het boek via de websites van de uitgevers: